Okulistyka

Na proces widzenia, podobnie jak u ludzi, składa się współdziałanie kilku elementów:

• gałki ocznej – kamery, która przechwytuje obraz
• nerwów wzrokowych
• płatów wzrokowych i innych części mózgu

Budowa oka

1. POWIEKI
2. TRZECIA POWIEKA
3. ROGÓWKA
4. SOCZEWKA
5. TĘCZÓWKA
6. CIAŁO SZKLSTE
7. SIATKÓWKA
8. NERW WZROKOWY
9. NACZYNIÓWKA
10. TWARDÓWKA

To, jak zwierzęta widzą, to znaczy jaki obraz powstaje w ich płatach wzrokowych jest oczywiście wielką niewiadomą. Poprzez badania porównawcze i analogię do człowieka możemy tylko to przypuszczać.
Z budowy struktur oka można wnioskować, że zwierzęta lepiej postrzegają ruch niż człowiek, a wiele zwierząt lepiej widzi w ciemności. Natomiast przypuszcza się, że zwierzęta mogą inaczej widzieć kolory.

Umieszczenie oczu z boku głowy (jak u konia) znacznie zwiększa pole widzenia , umożliwiając obserwację także z tyłu.

Często opiekunowie zwierząt zadają sobie pytanie, jakie objawy ze strony narządu wzroku zwiastują poważne problemy i kiedy należy pokazać zwierzę lekarzowi weterynarii. Oto lista objawów, których nie wolno bagatelizować:

• Łzotok lub wypływ ropy z worka spojówkowego,
• Zamkniecie oka, zaciskanie powiek,
• Zaczerwienienie gałki ocznej,
• Ciało obce w oku,
• Wypadnięcie gałki ocznej,
• Nagła utrata widzenia.

Choroby oczu występujące najczęściej:

Choroby powiek

• Entropium – podwinięcie powieki powodujące uszkadzanie rogówki włosami.
• Dodatkowe rzęsy – drażnienie i uszkadzanie rogówki.
• Ektropium – odwinięcie powieki, często powodujące przewlekłe zapalenie spojówek.

Choroby rogówki

• Wrzód rogówki – głębokie uszkodzenie rogówki mogące doprowadzic do jej trwałego zmętnienia.
• Przewlekłe zapalenie rogówki – często jako konsekwencja niedostatecznej produkcji łez (tzw. suche oko), lub procesu o podłożu autoimunnologicznym.

Choroby pozostałych struktur oka

• Zwichnięcie soczewki – przemieszczenie soczewki w wyniku wady jej więzadeł, urazu lub w przebiegu jaskry
• Zaćma – zmiany struktury soczewki prowadzące do ograniczenia jej przezierności
• Zapalenie naczyniówki – proces obejmujący najczęściej kilka struktur oka prowadzący do ich uszkodzenia i mogący zakończyć się ślepotą.
• Jaskra – zespół zmian zachodzących w oku w wyniku podwyższonego ciśnienia w jego wnętrzu prowadzący w różnym czasie do utraty widzenia.
• Odklejenie siatkówki – odklejenie warstwy komórek nerwowych w oku odpowiedzialnych za powstawanie obrazu.
• Zwyrodnienie siatkówki – uszkodzenie struktur siatkówki mogące powstawać z rożnych przyczyn, bardzo często przekazywane dziedzicznie (PRA).

Jaskra jest jedną z najpoważniejszych chorób oczu. Jest to zespół procesów prowadzących do utraty widzenia w skutek zwiększonego ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. W początkowej fazie u zwierząt może przebiegać w sposób ukryty. W podstępny sposób zwiększone ciśnienie cieczy wodnistej uszkadza siatkówkę prowadząc do ślepoty. Właściciele często przeoczają objawy dotyczące jednego oka. Dopiero nagła utrata widzenia skłania ich do wizyty u lekarza. Na przywrócenie widzenia jest często za późno.

Ciecz wodnista produkowana jest przez ciało rzęskowe. Przez źrenice przedostaje się do przedniej komory oka i wydostaje się poza oko przez kąt przesączania. Zaburzenia funkcjonowania kąta przesączania są najczęstszą przyczyną powstania jaskry. Struktura ta może nie rozwinąć się prawidłowo w czasie rozwoju organizmu lub może ulec degeneracji w starszym wieku – mówimy wtedy o jaskrze pierwotnej. Jeżeli uszkodzenie funkcji kąta przesączania nastąpi w skutek wcześniej występujących w oku procesów chorobowych takich jak zapalenie naczyniówki, uraz, zwichnięcie soczewki lub nowotwór – mówimy o jaskrze wtórnej.

Predyspozycje do jaskry pierwotnej są często dziedziczone po rodzicach. Takie predyspozycje zostały opisane u ok. 40 ras psów oraz kilku ras kotów. U osobników ras zagrożonych zalecane są badania monitoringowe od pierwszych miesięcy życia.

Niestety często utrata widzenia jest objawem, który powoduje konsultację u lekarza weterynarii. W takich przypadkach możliwości leczenia są bardzo ograniczone i jaskra kończy się trwałą ślepotą lub nawet usunięciem gałki ocznej. Silne łzawienie, tarcie oka, zaczerwienienie oka lub jego powiększenie, zmętnienie rogówki powinno zawsze spowodować wizytę u lekarza, ponieważ mogą to być pierwsze objawy jaskry.

Ślepota miesięczna lub ślepota okresowa to popularne nazwy nawracającego zapalenia naczyniówki koni. Występowanie nawracających problemów z oczami u koni znane jest od bardzo dawna. Ta dziwna, powracająca choroba koni była i jest zmartwieniem ich właścicieli szczególnie, że często prowadzi do ślepoty. Dzisiaj wiadomo, że jest to choroba o podłożu immunologicznym. Można powiedzieć, że jest chorobą nieuleczalną i bardzo często nie udaje się jej skutecznie kontrolować.

Objawami najczęściej zgłaszanymi lekarzowi weterynarii są silny ból oka, manifestujący się zaciskaniem powiek i wzmożone łzawieniem. Bardzo często występuje także silne zaczerwienienie spojówek oraz obrzęk powiek. Nagłe pojawienie się opisanych objawów i ich duże nasilenie powoduję, że właściciel konia często myśli, że są one spowodowane urazem. Tak dzieje się, jeżeli opisane objawy pojawiają się u konia po raz pierwszy. Właściciel, który już przeżył jeden albo kilka ataków zapalenia naczyniówki zwykle wzywa lekarza po wystąpieniu objawów znacznie mniej nasilonych. Dla lekarza powtórne wystąpienie objawów jest bardzo cenną informacją pozwalającą przyjąć wstępnie rozpoznanie nawracającego zapalenia naczyniówki.

To co najważniejsze dla zachowania widzenia dzieje się w gałce ocznej i jest trudne do oceny ze względu na bronienie się konia przed badaniem Badający zauważa jako pierwszą zmniejszoną przezierność przedniego odcinka oka. Jest to zwykle związane z obrzękiem rogówki i zmętnieniem płynu ocznego. Wyraźnie mętny płyn oczny może być zabarwiony na żółto, zielono lub pomarańczowo.

Typowym objawem dla zapalenia naczyniówki jest silne zwężenie źrenicy, które zwykle uniemożliwia badanie głębiej położonych struktur oka. Jeżeli choroba nie trwa zbyt długo, to soczewka jest zwykle niezmieniona. Jednak już po kilku dniach można zauważyć na przedniej i tylnej torebce soczewki nalot włóknikowy. W bardzo zaawansowanych przypadkach może dojść do zaćmy. Ciało szkliste często ulega zmętnieniu, które uniemożliwia ocenę dna oka W trakcie kolejnych ataków choroby gałka oczna jest coraz bardziej uszkadzana w wyniku czego czasem pojawia się jaskra. Częściej jednak dochodzi do atrofii gałki ocznej. Kluczowym momentem dla ratowania widzenia jest szybka i intensywna terapia farmakologiczna. W przewlekłych przypadkach często jedynym skutecznym rozwiązaniem jest leczenie chirurgiczne.

Zaćma (cataracta) to choroba degeneracyjna soczewki oka. Najczęściej pojawia się u starzejących się psów i kotów. Może jednak wystąpić u młodych zwierząt jako zaćma wrodzona.

W zależności od rodzaju i zaawansowania , zaćma wiąże się z mniejszym lub większym upośledzeniem widzenia. Zaćma dojrzała jest zwykle przyczyną całkowitej ślepoty. Lecz nie tylko utrata wzroku jest konsekwencją zaćmy. W oku, wraz ze zwyrodniałą soczewką, często pojawia się zapalenie naczyniówki, które nieleczone może prowadzić do trwałego uszkodzenia oka w wyniku jaskry. Tak więc każde zwierzę, u którego rozpoznano zaćmę wymaga leczenia i okresowych kontroli u lekarza weterynarii. Zaćmę leczy się chirurgicznie. Nasza praktyka współpracuje z dr Jackiem Garncarzem z Warszawy. Takie rozwiązanie przyjęliśmy ponieważ powodzenie operacji zaćmy zależy nie tylko od specjalistycznego sprzętu ale przede wszystkim od doświadczenia chirurga-okulisty. W naszej praktyce zwierzęta są kwalifikowane do operacji zaćmy(badanie okulistyczne, ERG) i przygotowywane do zabiegu. Operacja wykonywana jest w Warszawie w ramach procedury jednego dnia. Leczenie pooperacyjne kontynuowane jest w Gdańsku.

U większości zwierząt występują choroby dziedziczne. Są to choroby uwarunkowane posiadaniem przez zwierzę nieprawidłowego genu. Jeżeli dana wada lub schorzenie związana jest z posiadaniem genu dominującego to jej kliniczne objawy występują zawsze u potomstwa posiadającego ten gen. Jeżeli nieprawidłowy gen jest genem recesywnym to objawy kliniczne wystąpią tylko w przypadku kumulacji dwóch takich genów. Jeżeli zwierzę rodzi się chore to mamy do czynienia z chorobą wrodzoną. Nie musi być ona jednak ona jednak dziedziczona, jeżeli nie ma podłoża genetycznego. Niektóre choroby dziedziczne ujawniają się dopiero po kilku miesiącach, a nawet kilku latach po urodzeniu. Wszystkie te uwagi odnoszą się także do dziedzicznych chorób oczu. Niektóre choroby (PRA postępujący zanik siatkówki, postępująca zaćma) mogą prowadzić do ślepoty. Są tez choroby, które w niewielki stopniu upośledzają widzenie (wrodzona zaćma, wady powiek). W większości krajów Europy zachodniej i USA organizacje hodowców starają się wyeliminować z hodowli osobniki będące nosicielami chorób oczu. W tych krajach przed dopuszczeniem zwierzęcia do rozrodu wykonuje się obowiązkowe badanie okulistyczne. Procedura takich badań jest określana przez organizacje hodowców. W Polsce brak unormowań prawnych i procedur związanych z badaniem okulistycznym w kierunku chorób dziedzicznych. Zgodnie z prawem każdy lekarz weterynarii może wykonać takie badanie i wystawić świadectwo. Wiedza dotycząca dziedzicznych chorób oczu stale się rozwija. W trakcie corocznych kongresów ECVO i ESVO aktualizuje się tą wiedzę. Udział w tych kongresach zapewnia dostęp do najnowszych informacji w tej dziedzinie. Dr Marcin Pikiel od kilkunastu lat zajmuje się okulistyką. Co roku uczestniczy w międzynarodowych kongresach okulistycznych i we własnym zakresie uzupełnia wiedzę. Wykonuje także badania w kierunku chorób dziedzicznych oczu. Badanie kończy się wystawieniem świadectwa badania, jeżeli właściciel sobie tego życzy. Przed umówieniem się na badanie prosimy o ustalenie, czy nasze świadectwo badania okulistycznego będzie honorowane przez hodowców i organizacje, którym ma być przedstawione.

Badania w imieniu ECVO wykonuje Dr Jacek Garncarz.